İzmir İli Yeraltı Kaynaklarının Maden Potansiyeli ve Sosyo-Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi
Doğan Karakuş, Ali Demircan, Perihan Işık
Maden Mühendisleri Odası
Sanayileşmenin ve kalkınmanın temel unsurlarından birisi olan yeraltı kaynaklarının
araştırılması, geliştirilmesi ve işletilmesi günümüzde artan rekabet koşulları nedeniyle giderek
önem kazanmaktadır. Özellikle yeraltı kaynaklarına sahip bölgelerin bu kaynakların
boyutunu, miktarını ve ekonomik değerini belirlemesi, işletme koşullarının ortaya konulması
bu bölgeler için kalkınma haritasının belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Diğer taraftan
yeraltı kaynaklarının varlığı ve bu varlığın ekonomik değeri tarih boyunca ülkelerin siyasetini
belirlemiş, gelecekle ilgili planlarında yeraltı kaynakların ele geçirilmesi veya kullanılması
gündemini sürekli korumuştur. Stratejik öneme sahip olan yeraltı kaynaklarının miktarının,
boyutlarının ve ekonomik değerlerinin belirlenmesi bölgesel açıdan önem arz etmesi
nedeniyle bu çalışmada İzmir ili özelinde yeraltı kaynaklarının değerlendirilmesi
detaylandırılarak sunulmuştur.
Açıklayıcı olması bakımından genel tanımlamalar yapılacak olursa mineral; doğal şekilde
oluşan, homojen, belirli kimyasal bileşime sahip inorganik kristalleşmiş katı maddelerdir,
cevher ise yer kabuğunda iç ve dış doğal etkenlerle oluşan, ekonomik yönden değer taşıyan
minerallere verilen addır. Her cevher (maden) bir mineraldir, ancak her mineral cevher değeri
taşımaz. Bir mineralin cevher değeri taşıması için piyasa şartları gibi bir takım ekonomik
etkenlerce belirlenen kalite değerlerine sahip olması gerekir. Bu tanımlara ilave olarak
ekonomik değeri olan minerallerin (cevherlerin) madencilik tekniği göz önünde
bulundurularak işletilebilmesi yeraltı kaynaklarının maden potansiyelini belirlemektedir.
Diğer bir ifadeyle cevher özelliği taşıyan yeraltı kaynaklarının varlığı potansiyel olarak
değerlendirilebilinir ancak günümüz madencilik tekniği açısından üretilmesi ekonomik
değilse sadece yeraltı kaynağı olarak yorumlanabilinir. Örneğin günümüzde yüzey
madenciliği olarak ekonomik olarak üretilebilen mermerin yeraltı madenciliği ile derinlerden
çıkarılmasının günümüzde ekonomik olmaması değerlendirmesi yapılabilir. Bu tanımlamalar
ekseninde cevherleşmenin oluşum şartları bölgesel incelemelerde önem kazanmaktadır.
Ekonomik değeri olan minerallerin (cevherlerin) maden potansiyeli taşıması jeolojik süreçler
ve uygun şartlar sağlandığında gerçekleşebilmektedir. Diğer taraftan kayaçların genel
sınıflandırılması çerçevesinde (sedimenter, metomorfik ve magmatik kayaçlar) binlerce farklı
mineraller ve bu mineraller içerisinde aynı madenin elde edilebildiği yüzlerce farklı
cevherleşme tipleri mevcuttur. Bu kapsamda bölgesel yeraltı kaynaklarının değerlendirilmesi
çalışmalarının çıkış noktasını, bölgeyi oluşturan kayaçlar ve bu kayaçların oluşum
mekanizması ile bölgede gerçekleşmiş tektonik faaliyetlerin değerlendirildiği genel jeolojik
tanımlamalar oluşturur. Devamında bu oluşum mekanizmaları ve tektonik faaliyetler sonucu
cevherleşmenin oluşma şartları değerlendirilerek muhtemel yeraltı kaynaklarının varlığının izi
sürülür. Oluşma şartlarının gerçekleşmiş olduğu kabul edilen bölgelerde ise detay arama
çalışmaları ile yeraltı kaynaklarının varlığı ortaya konulmaya çalışılır. Yeraltı kaynağı olarak
tanımlanmış bir cevherleşmenin ekonomik değeri ise ancak günümüz madencilik teknikleri ile
üretilebilirliği söz konusu olduğunda detaylandırılabilinir. Diğer bir ifade ile yeraltında var
olan bir cevherleşmenin ekonomik değeri anacak üretilme şartları oluştuğu zaman anlam
kazanır. Bu çerçeveden hareket edilerek İzmir İli sınırları