İzmir Agorasında Yapılan Jeofizik Çalışmalar ve Yeni Bulgular
Mahmut G. Drahor
Jeofizik Mühendisleri Odası
İzmir agorası dünyanın en büyük ve en iyi korunmuş agoralarından biridir. Agora kentin
namazgâh semtinde ve Kadifekale’den görülebilir bir durumdadır (Şekil 1). Roma çağında
kentin kalbi ve hem sanat ile felsefe üzerine tartışmalara sahne olan hem de ticaret ve banka
işleri ile uğraşan halkın bir formu niteliğindeydi. Bu özelliklerinin yanı sıra dinsel, politik ve
adalet işlevlerine de sahip bir merkezdi. Şu anda yüzeyde bazı yapıları açığa çıkarılmış olan
agora Roma dönemine ilişkindir. Oysa bu yapının altında olasılıkla daha önceki döneme
ilişkin yapılar olmalıdır. Nitekim Aristides’e göre İS 150 yılında agoranın ortasında bir Zeus
altarı bulunmaktaydı. İS 178 yılında oluşan büyük bir deprem kent önemli oranda hasara
uğradı ve bu sırada agora’da bu depremden nasibini aldı. Deprem sonrasında Aristides’in
önemli katkılarıyla da kent önemli bir imara uğradı ve agora bu sırada yeniden yapıldı. Bu
inşa faaliyetine büyük katkısı olan Roma imparatoru Markus Aurelius ve karısı Faustina’ya
hem kentin vatandaşlığı verildi hem de agoraya Aurelius’un heykeli dikildi ve bir kapıya da
Faustina’nın yontusu oyuldu. Etrafı mermer sütunlar ile çevrili olan ve tabanı mermer
kaplamalı kare biçimli agoranın önemli bir kısmı bugün kazılmış durumdadır. Bir bazilika’nın
da bulunduğu agora’da 28 Roma kamu alanı (gümrük, adliye vb gibi) bulunmaktadır. Böylece
agora Smyrna kentinde Roma bürokrasisi için çok önemli bir merkezdi (Şekil 2).
Agora’daki ilk arkeolojik kazılar 1932 ve 1941 yılları arasında Türk Tarih Kurumu adına Efes
Müze Müdürü Kantar ve Prof. Naumann ile Prof. Miltner tarafından yapılmıştır. Bu
çalışmalar sırasında 120 x 180 metre boyutunda bir alan açığa çıkarılmıştır. Böylece
agora’nın önemli yapıları gün yüzüne çıkmıştır. Uzun yıllar sonra agora kazıları İzmir
Arkeoloji Müzesi Müdürü Dr. Taşlıalan tarafından 1990’ların ortasında başlatılmış ve
ağırlıklı olarak basilika çevresinde çalışmalar yoğunlaştırılmıştır. Şu anda kazılar DEÜ
üniversitesi üyesi Yard. Doç. Dr. Akın Ersoy tarafından sürdürülmektedir.
Agora jeofizik çalışmaları Mart ve Temmuz 2003 tarihleri arasında Dokuz Eylül ve Bordeaux
Üniversiteleri arasında yapılan bir işbirliği sonucunda yapılmıştır. Bu çalışmaların ana amacı
bugünkü agoranın avlusunun altındaki ve çevresindeki olası arkeolojik yapıları ortaya
çıkarmaktı. Bu amaçla agoranın avlu alanında manyetik gradyometre, elektrik resistivite
tomografi (ERT) ve jeoradar çalışmaları yapılmıştır. Özellikle agora avlusunda yapılan
ayrıntılı manyetik ve ERT çalışmaları arasında iyi bir uyumun olduğu ve bazı yapıların
avlunun altında gömülü olabileceği ortaya çıkmıştır. (Drahor et al., 2003, Drahor, 2011). Bu
çalışma alanda yapılan manyetik gradyometre ve ERT çalışmalarının sonuçlarını sunmaktadır.